Stappenplan samenvatting maken op de basisschool (met de 3 ingrediënten)

Vraagt jouw juf of meester je wel eens een samenvatting te maken van een tekst? Dat is geen gemakkelijke opgave.

Toch is het belangrijk dat je goed leert samenvatten. Waarom? Je hoeft dan nooit meer een hele tekst of heel hoofdstuk voor een toets uit je hoofd te leren. Bovendien leer je zien welke informatie in de tekst het belangrijkste is. Dit is handig bij begrijpend lezen.

De belangrijkste informatie noemen we de hoofdzaken van de tekst. Minder belangrijke informatie noemen we de bijzaken. In een samenvatting staan alleen maar hoofdzaken.

Als je dit artikel gelezen hebt, weet je hoe je…

Oefenbladen Begrijpend lezen Groep 4 (Gratis)

Oefenbladen Begrijpend lezen Groep 5 (Gratis)

Oefenbladen Begrijpend lezen Groep 6 (Gratis)

Oefenbladen Begrijpend lezen Groep 7 (Gratis)

Oefenbladen Begrijpend lezen Groep 8 (Gratis)

Wat is een samenvatting?

Een samenvatting vertelt in het kort waar een tekst of een verhaal over gaat. Stel, je kijkt een film of leest een boek. Iemand vraagt je waar het verhaal over ging. Je vertelt dan natuurlijk niet alle details. Dan zou je verhaal net zo lang worden als de film of het boek zelf. In plaats daarvan geef je een samenvatting. Je geeft alleen de belangrijkste informatie. Details laat je achterwege.

Wat is een samenvatting

Waarom is het handig als je kunt samenvatten?

Als je kunt samenvatten, is dat om verschillende redenen handig.

Ten eerste hoef je dan niet het hele verhaal te vertellen, maar alleen de hoofdzaken. Dat scheelt jou een hoop tijd en werk!

Ten tweede komen samenvattingen van pas bij het leren van een toets. Als je zelf een samenvatting maakt, neem je de hele tekst al eens goed door. Daarna hoef je alleen nog maar de belangrijkste dingen te leren. Je samenvatting dus!

Tot slot is een samenvatting handig als je een presentatie moet geven. In een spreekbeurt of werkstuk hoef je namelijk niet alle details te vertellen. Over ieder deelonderwerp maak je een samenvatting van de belangrijkste dingen. Zo krijg je een overzichtelijk verhaal dat niet te lang is.

In het kort kun je een samenvatting dus gebruiken…

  • als je iemand kort iets wilt vertellen over een verhaal dat jij gelezen of gezien hebt;
  • bij het leren van een toets;
  • tijdens de voorbereiding van een presentatie of werkstuk.

Hoe maak je een goede samenvatting?

Een samenvatting bestaat uit een paar ‘ingrediënten’:

  • de hoofdgedachte van de tekst
  • de sleutelwoorden of kernwoorden van de alinea’s
  • je aantekeningen

Deze bij elkaar opgeteld vormen uiteindelijk je samenvatting. We vertellen je nu wat meer over deze 3 ingrediënten.

Ingrediënt 1: de hoofdgedachte

Weet je het nog? De hoofdgedachte is het onderwerp van de tekst + wat de schrijver daarover zegt. Een hoofdgedachte bestaat uit 1 of 2 zinnen.

In je samenvatting komt altijd de hoofdgedachte van de tekst. Die vertelt immers in 1 of 2 zinnen waar de tekst over gaat!

Alleen de hoofdgedachte van een tekst geven als samenvatting, is een beetje te weinig. Dan mis je belangrijke informatie. Daarom zitten er nog 2 ingrediënten in een samenvatting. 

Hoe maak je een goede samenvatting

Ingrediënt 2: sleutelwoorden

Sleutelwoorden en kernwoorden zijn hetzelfde. Het zijn de belangrijkste woorden uit een tekst.

Met behulp van deze sleutelwoorden maak je de samenvatting van je tekst. Het is handig om sleutelwoorden in de tekst te kleuren, zodat je ze snel kunt terugvinden en kunt zien waar iets belangrijks staat.

Ingrediënt 3: aantekeningen maken

Wanneer je van een tekst iets wilt leren of onthouden, is het slim om aantekeningen te maken.

Je gebruikt voor die aantekeningen je hele etui: viltstiften, kleurpotloden, markeerstiften, pennen, liniaal en potloden. Daarnaast gebruik je vaak een kladblaadje.

Met die kleuren kun je gemakkelijk aangeven in de tekst wat je belangrijk vindt om te onthouden. Op je kladblaadje schrijf of teken je dingen die je wilt onthouden.

Oefenbladen Begrijpend lezen Groep 4 (Gratis)

Oefenbladen Begrijpend lezen Groep 5 (Gratis)

Oefenbladen Begrijpend lezen Groep 6 (Gratis)

Oefenbladen Begrijpend lezen Groep 7 (Gratis)

Oefenbladen Begrijpend lezen Groep 8 (Gratis)

Voorbeeld van een samenvatting

We laten je nu een voorbeeld zien. Hieronder staat een tekst over onweer. Na de tekst laten we je stap voor stap zien hoe je hier een goede samenvatting van maakt.

Als het onweert, is het slim om een veilig plekje te zoeken, zodat de bliksem geen schade kan aanrichten. In huis ben je bijvoorbeeld veilig, omdat huizen een bliksemafleider hebben. Als de bliksem dan inslaat, zorgt de bliksemafleider ervoor dat hij de aarde in wordt gestuurd zonder dat je daar echt last van hebt. Ook in een auto en in een vliegtuig ben je veilig. Dat komt omdat je dan beschermd wordt door een afgesloten, metalen omhulsel. Die zorgt ervoor dat de bliksem er niet binnen kan komen. Tenslotte moet je buiten wegblijven van hoge plaatsen. Als de bliksem inslaat, doet hij dat namelijk altijd op het hoogste punt dat hij kan vinden.

Samenvatting voorbereiden

Als je de sleutelwoorden in deze tekst een kleurtje geeft, dan ziet de tekst er zo uit:

Als het onweert, is het slim om een veilig plekje te zoeken, zodat de bliksem geen schade kan aanrichten.In huis ben je bijvoorbeeld veilig, omdat huizen een bliksemafleider hebben. Als de bliksem dan inslaat, zorgt de bliksemafleider ervoor dat hij de aarde in wordt gestuurd zonder dat je daar echt last van hebt. Ook in een auto en in een vliegtuig ben je veilig. Dat komt omdat je dan beschermd wordt door een afgesloten, metalen omhulsel. Die zorgt ervoor dat de bliksem er niet binnen kan komen. Tenslotte moet je buiten wegblijven van hoge plaatsen. Als de bliksem inslaat, doet hij dat namelijk altijd op het hoogste punt dat hij kan vinden.

Dat is nogal een verschil, vind je niet? Het lijkt nu net of de tekst veranderd is in een vrolijke kliederboel, maar dat is echt niet zo. De belangrijkste dingen in de tekst zijn nu gekleurd, zodat je ze kan onthouden.

Kijk maar mee:

Als het onweert, is het slim om een veilig plekje te zoeken, zodat de bliksem geen schade kan aanrichten.

Alles wat met het onderwerp van de tekst te maken heeft, is geel gemaakt: onweer, veilige plek, bliksem, geen schade.

Dan het volgende stukje tekst:

In huis ben je bijvoorbeeld veilig, omdat huizen een bliksemafleider hebben. Als de bliksem dan inslaat, zorgt de bliksemafleider ervoor dat hij de aarde in wordt gestuurd zonder dat je daar echt last van hebt.

We hebben een andere kleur voor deze zin gekozen, omdat er nu een nieuw onderwerp komt: veiligheid in huis. Alles wat daarmee te maken heeft, is paars gemaakt.

Het volgende stuk:

Ook in een auto en in een vliegtuig ben je veilig. Dat komt omdat je dan beschermd wordt door een afgesloten, metalen omhulsel. Die zorgt ervoor dat de bliksem er niet binnen kan komen.

Met de kleur groen geven we aan wat allemaal bij het onderwerp ‘auto’ hoort.

En het laatste stukje:

Tenslotte moet je buiten wegblijven van hoge plaatsen. Als de bliksem inslaat, doet hij dat namelijk altijd op het hoogste punt dat hij kan vinden.

In het rood staat nu wat er onveilig is als het onweert.

Op je kladblaadje

Door deze kleurtjes wordt het meteen duidelijk wat bij elkaar hoort. Handig, toch? We zetten de sleutelwoorden nu in een schema op een kladblaadje.

sleutelwoorden_kladblaadje

Op het kladblaadje zie je dit:

  • Bovenaan het blaadje staat de hoofdgedachte geschreven.
  • Er staan twee groene krullen bij de oplossingen die goed zijn en een rood kruis bij wat je beter niet kunt doen.
  • Daarna hebben we het schema aangevuld.

Zo’n kladblaadje gebruiken is heel handig, omdat je nu in één oogopslag ziet waar de tekst over ging. Dat schema op je kladblaadje laat in één keer zien welke informatie uit de tekst het belangrijkste is. Daarom kun je het schema gebruiken als basis voor je samenvatting.

Samenvatting maken

Je weet intussen wat de 3 ingrediënten voor het maken van een samenvatting zijn:

  • de hoofdgedachte
  • de sleutelwoorden
  • en de aantekeningen

We gaan nu van deze 3 ingrediënten een samenvatting maken. Laten we bij de tekst over onweer blijven. We hebben immers al aantekeningen gemaakt bij deze tekst.

Hoofdgedachte

Het eerste ingrediënt is de hoofdgedachte. Kijk daarvoor maar eens in de aantekeningen. Wat is het onderwerp van de tekst en wat vertelt de schrijver erover?

Het onderwerp is ‘onweer’ en de schrijver vertelt over ‘veilige plekken’.

Nu weten we dat dit een goede hoofdgedachte is: ‘Zoek een veilige plek als het onweert.’

Sleutelwoorden

Nu gaan we op zoek naar het 2e ingrediënt: de sleutelwoorden. Op je blaadje met tekst zijn al veel sleutelwoorden gekleurd. Controleer altijd nog even of je in de tekst nog meer sleutelwoorden ziet staan. In ons geval hebben we alle sleutelwoorden wel gekleurd.

Aantekeningen

We hebben zojuist een schema gemaakt van deze tekst. In dat schema staan onze aantekeningen.

De samenvatting

Nu ga je van al deze losse ingrediënten proberen een samenvatting te maken.

Je doet dat door korte zinnen te maken van alle informatie die je nu hebt. Begin met de hoofdgedachte en pak daarna je sleutelwoorden en aantekeningen erbij:

De hoofdgedachte was: Zoek een veilige plek als het onweert.

Dan maak je mooie, korte zinnen van je sleutelwoorden:

Een veilige plek kan zijn in huis of in de auto/het vliegtuig. Huizen hebben een bliksemafleider, die zorgt dat de bliksem in de aarde verdwijnt.

In de auto/het vliegtuig zit je in een metalen omhulsel, waardoor de bliksem niet binnenkomt.

Ga nooit naar een hoge plek; bliksem slaat in op het hoogste punt.

Tot slot lees je de samenvatting nog eens door om te zien of je niks bent vergeten.

Wanneer je deze tekst gaat leren voor een toets, is het handig om je gemaakte schema erbij te houden. Door het schema kun je de inhoud ook nog voor je zien. Dat is fijn om de informatie gemakkelijk te onthouden.

Oefenbladen Begrijpend lezen Groep 4 (Gratis)

Oefenbladen Begrijpend lezen Groep 5 (Gratis)

Oefenbladen Begrijpend lezen Groep 6 (Gratis)

Oefenbladen Begrijpend lezen Groep 7 (Gratis)

Oefenbladen Begrijpend lezen Groep 8 (Gratis)

Korte samenvatting

Het doel van een samenvatting is dat je de belangrijkste informatie van een tekst onthoudt. Daarom hoort hij kort te zijn.

Veel kinderen vinden het lastig om een korte samenvatting te maken. Ze zijn bang dat ze belangrijke informatie missen en niet goed zijn voorbereid op de toets. Hun samenvatting bevat bijna alle informatie van de tekst.

Het gevaar daarvan is dat je heel veel werk hebt. Allereerst aan het maken van de samenvatting en vervolgens om de samenvatting te leren.

Houd je samenvatting dus liever kort. Maak op je kladblaadje een schema met daarin de belangrijkste informatie.

Overigens vind je de belangrijkste informatie in een langere tekst vaak aan het begin of eind van iedere alinea. Alles wat verder in de alinea staat, is dan uitleg over de belangrijkste zin.

Kijk maar eens naar deze 1e alinea van een tekst:

Klaartje wil een leguaan als huisdier. Het lijkt haar superleuk, zo’n bijzonder dier. Ze heeft al veel zin om voor hem te zorgen. Ook wil ze hem allerlei trucjes leren. Verder wil ze hem meenemen naar school. Ze gaat namelijk haar spreekbeurt over leguanen doen.

Leguaan

Nu je weet dat de belangrijkste informatie aan het begin of eind van de alinea staat, hoef je niet zo lang meer te zoeken. Vergelijk de 1e zin maar eens met de laatste.

1e zin: Klaartje wil een leguaan als huisdier.

Laatste zin: Ze gaat namelijk haar spreekbeurt over leguanen doen.

Welke van die 2 geeft de belangrijkste informatie? Juist, de 1e. Die geeft namelijk in 1 keer aan waar de rest van de alinea over gaat.

Als je het moeilijk vindt om van een lange tekst een korte samenvatting te maken, bepaal dan steeds per alinea wat de belangrijkste zin is. Zet die zinnen achter elkaar en hup, je hebt een goede samenvatting gemaakt!

Begrijpend lezen en samenvatten

Vooral in groep 7 en 8 moet je steeds vaker een tekst samenvatten als onderdeel van begrijpend lezen. Door middel van vragen werk je naar een complete samenvatting toe. Zo moet je bijvoorbeeld wel eens schema’s invullen.

Laten we dat eens doen bij onze vorige voorbeeldtekst over de leguaan van Klaartje.

Om ons geheugen op te frissen komt hier nog een keer de tekst:

Klaartje wil een leguaan als huisdier. Het lijkt haar superleuk, zo’n bijzonder dier. Ze heeft al veel zin om voor hem te zorgen. Ook wil ze hem allerlei trucjes leren. Verder wil ze hem meenemen naar school. Ze gaat namelijk haar spreekbeurt over leguanen doen.

Een vraag die je nu kunt verwachten, is de volgende:

Wat moet er op plaats 1 staan?

Het antwoord op deze vraag moet zijn: Klaartje wil een leguaan, omdat…

Als je dit schema goed bekijkt, zie je dat het een samenvatting is van deze alinea. Op plaats 1 staat de hoofdzaak (het belangrijkste stukje informatie) van de alinea. In de vakjes daaronder staat de uitleg daarbij.

Samenvattingen maken in groep 8

Ieder jaar worden de vragen een beetje moeilijker. In groep 8 moet je regelmatig zonder hulp van (meerkeuze)vragen een samenvatting maken.

Dat komt vooral omdat je na groep 8 naar de middelbare school gaat. In de 1e klas van het voortgezet onderwijs krijg je al best veel huiswerk. Niet alleen voor Nederlands en wiskunde, maar ook voor vakken als biologie, geschiedenis en aardrijkskunde.

In biologie-, geschiedenis- en aardrijkskundeboeken staat vaak veel tekst. Je moet veel informatie onthouden voor de toetsen. Dan is het natuurlijk superhandig als je al weet hoe je moet samenvatten!

Hoewel het lijkt alsof samenvatten veel tijd kost, levert het je later alleen maar tijd op. Je bent misschien wat meer tijd kwijt met het doornemen van het hoofdstuk, maar het leren voor een toets gaat uiteindelijk een stuk sneller. Tenzij je dan nog al je samenvattingen moet maken natuurlijk… Wacht daar dus niet mee tot het laatste moment.

Als jij goed kunt samenvatten, ben je straks goed voorbereid op de middelbare school!

Samenvatting van dit artikel

In dit artikel heb je kunnen lezen hoe je een samenvatting maakt. Een samenvatting kan een geschreven tekst zijn of een tekening of schema. Het is maar net wat jij handig vindt.

Onthoud deze 3 belangrijkste ingrediënten voor een goede samenvatting:

  • hoofdgedachte
  • sleutelwoorden
  • aantekeningen maken

Hieronder staan nog 2 oefeningen die jij kunt gebruiken om te leren samenvatten. De antwoorden staan helemaal onderaan de pagina.

Succes met het oefenen van het samenvatten!

Begrijpend lezen oefeningen over samenvatten

Hieronder vind je 2 teksten waarvan jij een samenvatting gaat maken. Gebruik daarvoor steeds de 3 ingrediënten: hoofdgedachte, sleutelwoorden en aantekeningen maken. Weet je even niet meer hoe je verder moet? Gebruik dan de informatie uit de tekst hierboven nog eens.

Zet je samenvatting op een apart blaadje.

Opdracht 1

Lees de tekst en maak daarna een samenvatting.

Om een tekst goed samen te vatten, kun je 3 hulpmiddelen gebruiken. Ten eerste zoek je de hoofdgedachte van de tekst op. Die vertelt je wat de schrijver wil zeggen over het onderwerp van de tekst. Ten tweede zoek je in de tekst naar de belangrijkste woorden. Dat zijn de sleutelwoorden. Geef de sleutelwoorden een kleurtje. Tenslotte maak je aantekeningen. In je aantekeningen maak je tekeningen en schema’s die de belangrijkste dingen van de tekst op een rijtje zetten.

Opdracht 2

Lees de tekst en maak daarna een samenvatting.

Planten kunnen zelf eten maken. Dat doen ze met behulp van de zon. Ook gebruiken ze water en koolstofdioxide. Koolstofdioxide is een stofje dat in de lucht zit. Die 3 dingen komen in de groene gedeeltes van de plant terecht. Die groene deeltjes heten bladgroenkorrels. Daar maken de planten suikers van de 3 ingrediënten. Daarvan kunnen ze groeien.

Antwoorden opdracht 1

Drie hulpmiddelen om een tekst samen te vatten:

  • hoofdgedachte
  • sleutelwoorden (belangrijkste woorden)
  • aantekeningen

Antwoorden opdracht 2

Planten maken zelf eten met:

  • zonlicht
  • water
  • koolstofdioxide

Die 3 gaan naar de bladgroenkorrels, waar de plant ze omzet in suikers.

Bekijk ook de artikelen en video’s over:

Rochelle Schaepkens, BEd Master EN

Rochelle behaalde een Bachelor en Master of Education (PABO en Master Leren en Innoveren). Daarnaast heeft ze de opleidingen tot Taalexpert, Rekenexpert en Remedial Teaching gevolgd. Ze heeft 20 jaar ervaring als leerkracht en unitleider op een basisschool. Nu werkt ze als docent op de Pabo en als Content Creator voor Wijzer over de basisschool.

Gerelateerde artikelen

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *