Klinkers en medeklinkers: alles wat je moet weten!
Door Maaike de Boer, MA
Het alfabet bestaat uit klinkers en medeklinkers. Maar waar hebben we het dan eigenlijk over? Wat is bijvoorbeeld het verschil tussen de twee en hoe gebruik je ze goed?
Deze blog geeft je alle informatie die je nodig hebt om alle letters van het alfabet op de juiste manier te gebruiken bij spelling. Als je alles gelezen hebt weet je:
Wat zijn klinkers?
Een klinker wordt ook wel een vocaal genoemd. Een klinker is een toon waarbij de lucht zonder hinder door je mond naar buiten kan stromen als je praat. Je tanden, tong, keel of lippen houden dus niets of bijna niets tegen.
De klinkers in het alfabet
In het alfabet vind je 5,5 klinkers.
Huh, een halve?
Jazeker! We leggen het je uit.
Laten we beginnen met de 5 ‘hele’ klinkers van het alfabet. Dat zijn de a, de e, de i, de o en de u.
Spreek ze maar eens uit. Je zult merken dat de lucht die uit je mond komt vrij naar buiten kan.
Maar hoe zit het dan met die halve klinker? Dat is de y, ofwel de Griekse y. Die letter is soms een klinker en soms een medeklinker.
De y is alleen een klinker als je hem uitspreekt zonder dat de lucht ergens in je keel of mond wordt geblokkeerd. Dat is bijvoorbeeld het geval bij woorden als:
- baby
- synoniem
- symbool
De y heeft in al deze gevallen een i- of ie-klank.
Ook de lettercombinatie ij behoort tot de klinkers, omdat hij vroeger werd geschreven als dubbele i. Maar de ij is geen aparte letter, dus die laten we verder buiten beschouwing.
Bekijk ook:
Woorden zonder klinkers of met weinig klinkers
In het Nederlands bestaan er maar weinig woorden die helemaal geen klinkers hebben. De enige woorden waarbij dit wel voorkomt, zijn afkortingen, verkortingen en tussenwerpsels.
We geven van alle 3 de opties wat voorbeelden.
- Afkortingen:
- bh (komt van bustehouder)
- gps (komt van het Engelse global positioning system)
- gsm (komt van het Engelse global system for mobile communications)
- sms (komt van het Engelse short message service)
- tbc (afkorting voor tuberculose)
- Verkortingen:
- ‘k (de verkorte versie van ‘ik’)
- ‘r (verkorte versie van ‘haar’)
- ’t (verkorte versie van ‘het’)
- d’r (verkorte versie van ‘haar’)
- z’n (verkorte versie van ‘zijn’)
- Tussenwerpsels (dit zijn woorden die geen grammaticale functie hebben, zoals ‘hallo’ of ‘nounou’. Er bestaan ook tussenwerpsels die een klank nabootsen. In die laatste categorie vallen deze woorden zonder klinkers:
- tss
- sssst
- grrrrr
- rrrrrt
Je ziet dat er eigenlijk geen ‘gewone’ woorden zijn zonder klinkers in de Nederlandse taal.
Wat zijn medeklinkers?
Een medeklinker wordt ook wel een consonant genoemd. En je raadt het al: bij een medeklinker kan de lucht niet zomaar ontsnappen uit je mond als je praat.
Er is altijd een blokkade te vinden. Dat kan in je keel zijn, maar ook in je mond. Je tong, tanden, keel of lippen kunnen namelijk ook voor een obstakel zorgen.
Het is natuurlijk wel handig dat onze lippen en tong zo lenig zijn. Alleen daardoor is het voor ons mogelijk zoveel verschillende medeklinkers te produceren!
Hoeveel medeklinkers in het alfabet?
Het alfabet heeft veel meer medeklinkers dan klinkers. In totaal kent het alfabet 26 letters.
Een simpel rekensommetje laat ons zien dat er dan 20,5 medeklinkers zijn:
- 20 hele, zoals de b, c, d, f, g en h.
- en een halve: de y.
Als de y een medeklinker is, wordt de lucht op weg naar buiten wél geblokkeerd als je hem uitspreekt. Dat gebeurt bijvoorbeeld in deze gevallen:
- yoga
- yoghurt
- yeti
- yahtzee
- yin en yang
De y wordt in deze woorden als een j uitgesproken.
Woorden met dubbele medeklinkers
Soms is het best moeilijk in te schatten of een woord een enkele medeklinker krijgt of dubbele medeklinkers. Vaak zie je 2 woorden die je bijna hetzelfde schrijft, maar waar net 1 medeklinker verschil tussen zit:
- taken en takken
- neten en netten
Weinig verschil in letters dus, maar wel veel verschil in de betekenis. Daarom is het ook zo belangrijk dat je weet wanneer je 1 medeklinker moet gebruiken en wanneer 2.
Om goed te weten hoe het zit, leggen we je over 2 categorieën iets uit.
Woorden in het meervoud
Van een zelfstandig naamwoord en een werkwoord kun je meervoud maken. Van het woord ‘fiets’ maak je bijvoorbeeld ‘fietsen’.
Maar hoe weet je nu of een meervoud met enkele of dubbele medeklinker moet worden geschreven?
Onthoud dit:
Kijk altijd naar de klinker die in het meervoud vóór de medeklinker staat waar het om gaat. Dus bij het woord ‘daken’ kijk je naar de a. Er zijn nu 2 mogelijkheden:
- De klinker is een korte klinker, zoals je die bijvoorbeeld uitspreekt in bal, bol, bel, bul en bil.
- De klinker is lang, zoals je die uitspreekt in vaal, veel, viel, voor en vuur.
Hoor je een korte klinker? Dan krijg je een dubbele medeklinker. Kijk maar:
- vallen
- vullen
- bokken
- lippen
- meppen
Hoor je een lange klinker? Zet er dan maar 1 medeklinker achter:
- apen
- loten
- meren
- vuren
Langere woorden in het enkelvoud
Ook als woorden in het enkelvoud staan (of niet eens een meervoud hebben), is het soms moeilijk te bepalen of je 1 of 2 medeklinkers moet gebruiken. Het klassieke voorbeeld daarvan is het woord ‘onmiddellijk’.
Je ziet dat bij dit woord 2 x een dubbele medeklinker voorkomt: 2 d’s en 2 l’en.
Ook het woord ‘accommodatie’ is zo’n ingewikkeld woord. Daar zie je ook 2 x een dubbele medeklinker: de c’s en de m’en.
Qua regels is het in deze woorden niet anders dan bij de meervouden:
- Je schrijft (bijna altijd) een dubbele medeklinker als je ervoor een korte klinker hoort.
Bijvoorbeeld bij ‘accommodatie’ en ‘onmiddellijk’. - Je schrijft (bijna altijd) een enkele medeklinker als je ervoor een lange klinker hoort.
Denk maar aan ‘boterham’.
Maar let op! Zoals bij bijna alle regels in de Nederlandse taal, zijn ook hier uitzonderingen te vinden.
Bijvoorbeeld als je kijkt naar het woord ‘comité’. De o is een korte klinker, maar toch schrijf je maar 1 m.
Bij dit soort woorden is het extra belangrijk dat je ze vaak ziet en schrijft. Daardoor onthoudt je brein vanzelf hoe je ze schrijft.
Medeklinkerstapeling
Wist je dat er ook zoiets bestaat als medeklinkerstapeling? Een medeklinkerstapeling is een flinke rij medeklinkers die in een woord achter elkaar staat. Er staan in dat deel van het woord dus geen klinkers.
Dit zijn een paar voorbeelden:
- angstschreeuw (8 medeklinkers na elkaar!)
- herfstschraalte (ook 8 medeklinkers)
- volksschrijver (7 medeklinkers)
Voorbeelden met een medeklinkerstapeling van meer dan 8 medeklinkers zijn in Nederlandse woorden nauwelijks te vinden.
Twijfelgevallen bij de y
We hebben het in dit artikel al een paar keer over de letter y gehad. Intussen weet je dat de y zowel een klinker als een medeklinker kan zijn.
Maar soms is het heel lastig om te weten of de y een klinker of een medeklinker is. Dat geldt vooral voor Engelse leenwoorden, zoals ‘spray’ en ‘cowboy’.
Dat het zo moeilijk is om te achterhalen of de y hier een klinker of een medeklinker is, komt door de lettercombinatie waar de y onderdeel van is.
Het gaat om de combinaties ‘oy’, ‘ey’ en ‘ay’. Als je die uitspreekt, ontstaat er een klank die tussen de i en de j in zit.
De vraag of deze y’s klinkers of medeklinkers zijn, is dan ook eigenlijk niet te beantwoorden.
Handige ezelsbruggetjes
Voor de regels van de klinkers en medeklinkers zijn een paar handige ezelsbruggetjes. Als je die onthoudt, weet je voor altijd precies het verschil tussen de klinkers en medeklinkers!
Hier komen ze:
Jij bent nu letter-expert!
Nu je al deze informatie hebt gelezen over klinkers en medeklinkers, mag je jezelf een ware letter-expert noemen. Jij weet alles over de letters van het alfabet!
Deze kennis is superhandig als je de letters zelf wilt gaan gebruiken en als je er woorden mee wilt maken. Je hebt dus een flinke basis gelegd voor het onderdeel spelling. Mooi, toch?
Heb je nog vragen over de klinkers en medeklinkers? Laat het ons gerust weten in een reactie onder dit artikel!
Maaike de Boer, MA
drs. Maaike de Boer is initiatiefneemster van Wijzeroverdebasisschool.nl
Gerelateerde artikelen
Wat je moet weten over het dictee groep 5
Alles over het dictee groep 4
