Faalangst bij kinderen (met 2 oefeningen!)

Heeft je kind zich nóg zo goed voorbereid op zijn spreekbeurt, komt hij op het moment suprême niet uit zijn woorden. Of je kind heeft heel goed geleerd voor een Cito-toets op school en scoort toch onder zijn kunnen. En dat terwijl je weet dat hij de kennis wel beheerst.

Een ander voorbeeld: je kind heeft heel veel getraind voor de selectie van gym en tijdens de wedstrijd valt hij. Je ziet dat je kind het daarna ook niet meer goed kan oppakken.

Voor veel ouders zal dit herkenbaar zijn. Dit zijn allemaal situaties waarin faalangst de overhand heeft. Faalangst kan een groot probleem zijn voor je kind. Want je weet dat je kind het kan. Tijdens het oefenen ging het helemaal goed, wist en kon hij alles en op het moment zelf komt het er niet uit.

Lees snel verder over faalangst, deel dit bericht ook op Facebook en mis de 2 nuttige faalangst-oefeningen aan het einde van dit artikel niet!

Wat is angst?

Voordat ik uitleg wat faalangst precies is, is het handig om eerst te weten wat angst is en wat er gebeurt bij angst. Angst is een natuurlijke reactie van je lichaam. Als je via je zintuigen iets waarneemt wat je brein als gevaar signaleert, dan schakelt je brein je rationele denken even uit en reageert de amygdala. Dit is een kleine amandelvormige kern in je brein.

De amygdala legt verbanden tussen informatie die van verschillende zintuigen afkomstig is en koppelt deze aan emoties.
(bron: Wikipedia).

Je lichaam reageert op gevaar door te vechten of te vluchten; ook wel de ‘fight- of flight-reactie’ genoemd. Als je extreme angst ervaart, kan ook nog de ‘freeze-reactie’ optreden. Je bent dan als het ware ‘verlamd door angst’.

Iedereen is wel eens ergens bang voor; angst hoort bij het leven. Angst is eigenlijk een heel nuttige emotie. Want stel je voor dat je je bevindt in een gevaarlijke situatie, bijvoorbeeld in een brandend huis. Dan stelt jouw lichaam je in staat om direct actie te kunnen ondernemen, zonder dat je er eerst over na hoeft te denken. Echter, als je je in een situatie bevindt waarin niet direct gevaar dreigt en je brein denkt toch dat dat wel zo is, dan kan zo’n reactie erg vervelend zijn. Als je bijvoorbeeld bang bent voor spinnen, dan reageert je lichaam daarop.

Je ziet de spin en aaahhhhhh, je schiet gelijk in de fight-, flight- of freeze-reactie. Dit wordt een fobie genoemd. Bij angst gaat je hartslag omhoog, je kan gaan zweten, kortademig zijn, je spieren verkrampen, je kan duizelig of misselijk worden. Van nature zijn we geneigd om bepaalde situaties te ontwijken, omdat we die angst niet willen voelen.

Wat is faalangst?

Faalangst uit zich meestal op het moment dat je bang bent dat iets wat je doet, mislukt. Je bent dus ‘bang om te falen’. Het verschil met de hiervoor omschreven angst is dat er bij faalangst niet direct een gevaar dreigt, maar dat je scenario’s maakt in je hoofd van wat er zou kunnen gebeuren. Je brein maakt geen onderscheid tussen wat ‘echt’ is en wat ‘niet echt’ is. Je brein verwerkt het als iets wat echt gebeurt op dat moment en reageert daarop.

Als iemand faalangst heeft, kunnen de volgende symptomen optreden:

• Het hart gaat sneller kloppen.
• De ademhaling gaat omhoog.
• Je gaat trillen.
• Je moet blozen.
• Je moet vaker naar het toilet.

Omdat je brein direct reageert, ben je vaak niet meer goed in staat om helder na te denken. Dit wordt ook wel een black-out genoemd. Dat is ook logisch, want de amygdala zorgt ervoor dat je rationele denken op dat moment wordt uitgeschakeld. Je kind kan een spreekbeurt dus heel goed voorbereid hebben en op het moment suprême komt er geen woord uit.

Door de angst presteert een kind vaak onder zijn niveau. Hij kan het wel, maar door de angst komt hij in de fight, flight- of freeze-reactie op het moment van presteren.

Niet-helpende gedachten

De uren en dagen voordat de taak, bijvoorbeeld de spreekbeurt, de toets of gymwedstrijd, moet worden uitgevoerd, kunnen voor je kind ook al vreselijk zijn. Er kunnen gedachten door het hoofd van je kind spoken, die van te voren al voor het nare gevoel zorgen. Gedachten als ‘het zal vast niet goed gaan’, ‘als ik maar niet val’, ‘ik ben niet goed genoeg’, ‘straks mislukt het’ of ‘ik zal wel weer een black out krijgen’. Je kunt je misschien wel voorstellen dat deze gedachten niet meehelpen om tot een positief resultaat te komen. Ze worden ook wel niet-helpende gedachten genoemd.

In veel gevallen is het zo dat, wanneer je iets als een mislukking ervaart, de faalangst wordt versterkt en erger kan worden. Ergens heeft je brein een verbinding gemaakt tussen de gebeurtenis die je als mislukking hebt ervaren en de emotie (faalangst). 1 van de dingen die je brein doet is generaliseren. Dat betekent dat je brein de volgende keer direct in een soortgelijke situatie deze emotie eraan koppelt, omdat het denkt dat dat bij elkaar hoort.

Denk je dat jouw kind faalangst heeft of ken je iemand met een kind met faalangst? Deel dit artikel op Facebook en plaats hieronder een reactie.

Hoe ontstaat faalangst?

Faalangst kan op verschillende manieren ontstaan. Soms kan het aangeboren zijn. Het kan ontstaan doordat een ouder last heeft van faalangst en een kind dit gedrag onbewust kopieert. Het kan ook ontstaan doordat een kind vaak moet presteren in een bepaalde omgeving. Faalangst ontstaat meestal op jonge leeftijd. Dit kan bijvoorbeeld komen door leerproblemen of dat je kind gelooft dat hij alles perfect moet doen. Maar ook als je ouder bent, kan faalangst ontstaan. Bijvoorbeeld als je ‘anders’ bent en niet bij een bepaalde groep hoort. Je doet alles om erbij te horen en als dat niet lukt dan kan dat als falen voelen.

Ook opvoeding kan een belangrijke rol spelen. Als ouders geven we ons kind vaak goed bedoelde opdrachten of suggesties mee. Bijvoorbeeld:

– ‘Doe je best’
– ‘Doe me een plezier’
– ‘Flink zijn’
– ‘Schiet op’
– ‘Doe normaal’.

Dit lijken heel gewone uitspraken, maar je kind weet niet wat hiermee wordt bedoeld. Als ouder weet je precies wat je bedoelt als je dit zegt, maar je kind heeft geen idee. Je geeft namelijk geen referentiekader mee.

Neem bijvoorbeeld ‘doe je best’. Hoe weet je kind wanneer hij zijn best heeft gedaan? Hij heeft geen idee, dus hij doet wat hij denkt dat hij moet doen. En als hij dan een negatief resultaat heeft, dan kan je als ouder misschien boos of teleurgesteld reageren. Je kind gaat dan twijfelen aan zichzelf. Of ‘doe normaal’. Wat betekent dat voor je kind? Wat moet je kind dan doen? Handiger is, is om specifiek te zeggen wat je van je kind verwacht. Wat wil je dat je kind doet?

Hoe kun je faalangst bij je kind herkennen?

Faalangst is op verschillende manieren te herkennen. Je kind kan zich vaker terugtrekken, verlegen worden of juist heel druk en uitbundig doen. Als je kind ergens een keer gespannen voor is, dan is dat helemaal niet erg. Gezonde spanning zorgt ervoor dat je alert bent en daardoor beter kunt presteren. Het wordt een probleem als je kind hier heel regelmatig last van heeft en zijn prestaties hieronder lijden.

Het is enorm geruststellend voor kinderen om te weten dat fouten maken helemaal niet erg is en dat je juist kan leren van je fouten. Ik raad ook alle ouders, opvoeders een leerkrachten aan om dit mee te geven aan je kind of leerling.

Faalangst en NLP

Alle dingen die je doet hebben een bepaald resultaat. De ene keer is het resultaat niet wat je had verwacht en de andere keer is het resultaat oké. Als je niet het gewenste resultaat hebt en je beschouwt het als feedback, kun je dingen veranderen. Zo kom je een volgende keer wel tot het gewenste resultaat.

In mijn praktijk coach ik kinderen en ouders met behulp van NLP (Neuro Linguïstisch Programmeren). Kort gezegd staat Neuro Linguïstisch Programmeren voor:

Neuro = je brein en hoe je brein de informatie verwerkt die je via je zintuigen waarneemt.
Linguïstisch = taal en hoe je met taal betekenis geeft aan alles wat je ziet/hoort/voelt/denkt.
Programmeren = de programma’s die ontstaan door de informatie die verwerkt wordt in je brein.

NLP leert je om gebeurtenissen op een andere manier te bekijken. NLP richt zich niet op problemen, maar op mogelijkheden en oplossingen. Het richt zich op wat je wél wilt in plaats van wat je niet wilt. Hierdoor ben je in staat om snel het beste uit jezelf te halen en daardoor op een andere manier met jezelf en anderen om te gaan.

In NLP wordt gebruik gemaakt van vooronderstellingen. Een vooronderstelling is geen feitelijke waarheid, maar een aanname die je veel kan opleveren als je die gelooft. Een vooronderstelling die een groot verschil kan maken is: ‘mislukking bestaat niet; er is alleen feedback’.

Want stel je voor dat je gelooft dat je niet kan mislukken en dat je alleen maar kan leren. Dat voelt toch veel beter? Op die manier kan je je persoonlijk ontwikkelen en (nog) betere resultaten halen. Als een uitvinder na elke mislukking zou zijn gestopt met zijn uitvinding, dan hadden we nu waarschijnlijk geen elektriciteit, geen telefoon, geen computers, geen vliegtuigen, geen auto’s en noem maar op. Als er iets fout gaat, leer je kind dan dat er geen fouten bestaan, maar dat er alleen leermomenten zijn.

2 leuke oefeningen die je samen met je kind kunt doen

Oefening 1

Maak samen met je kind twee doosjes of gebruik twee potten. Op de ene schrijf je ‘falen/ mislukken’ en op de andere ‘leren’. Laat je kind in het rood op een papiertje schrijven wat hij als falen of mislukken heeft ervaren. Dit kan 1 ding zijn, maar ook meerdere dingen. Dit papiertje stopt je kind in de doos ‘falen/mislukken’. Als je kind hiermee klaar is, pakt je kind 1 voor 1 een ‘ervaring’ uit de doos ‘falen/ mislukken’. Laat je kind in het groen op een nieuw papiertje schrijven wat hij hiervan heeft geleerd. En wat hij de volgende keer anders kan doen om wel het gewenste resultaat te krijgen.

Bespreek de uitkomsten met je kind op een positieve manier. Dit papiertje stopt je kind in de doos ‘leren’. Kinderen vinden het leuk om het papiertje ‘falen/mislukken’ na afloop te verscheuren en in de lucht te gooien. Ruim zelf aan het eind van jullie oefening de papiertjes op, zodat je kind niet weer met de ‘mislukkingen’ wordt geconfronteerd.

Als je kind in de toekomst voor zijn gevoel heeft gefaald, dan kan je de doosjes of potten weer tevoorschijn halen en deze oefening herhalen. Je kind leert dan dat er uit elke ‘mislukking’ een leermoment komt. Daardoor verdwijnt het begrip mislukking vanzelf.

Oefening 2 (bij angst vooraf)

Als je kind zich uren of dagen voor de situatie al druk maakt, dan maakt je kind waarschijnlijk een negatief scenario in zijn hoofd. Je kind heeft dan last van allerlei negatieve gedachten. Een goedbedoelde opmerking als: ‘Denk eens positief’, kun je beter niet zeggen tegen je kind. Het kan de faalangst juist versterken.

Veel beter kun je aan de slag gaan met de televisie-oefening. In de afbeelding lees je hoe die werkt.

Let er dus op dat je niet je eigen invulling geeft tijdens de oefeningen. Hoe verleidelijk dat ook kan zijn. We zijn als mensen vaak geneigd om tips en aanvullingen te geven, maar dan is het resultaat van de oefeningen niet zo krachtig voor je kind als wanneer je het hem zelf laat bedenken. Als je kind zelf het positieve resultaat bedenkt, sluit het namelijk aan bij zijn belevingswereld. Dat maakt juist dat het werkt.

Waarvoor kun je de oefeningen nog meer inzetten?

Deze oefeningen kun je ook als volwassene doen. Bijvoorbeeld bij een rijexamen, een presentatie, een vergadering, prestaties op je werk en in situaties waarin je beoordeeld wordt. Ook voor tieners helpen de oefeningen. Bijvoorbeeld bij een examen, toetsen, een stage of werk.

Laat in een reactie hieronder weten of jouw kind faalangst heeft (of misschien vermoed je dat je kind het heeft).

Bekijk ook:

• Emoties en hun streken. Hoe kun je jouw kind helpen?
• Stress bij leerproblemen
• Psychische buikpijn kind: gevolgen en oorzaken
• Complimentenkaartjes gebruiken: de voordelen
• Tips voor presenteren voor de klas: zo help jij je kind
• Leuke onderwerpen voor een spreekbeurt
• Stotteren verhelpen? Dit kun je thuis doen!
• Emotie-dobbelstenen inzetten doe je zo
• Onderpresteren op de basisschool: dit moet je weten
• Kleurenblind test op de de basisschool
• De overgang van basisschool naar middelbare school
• Wanneer is een kind hoogbegaafd?
• Klas overslaan: wel of niet doen?

Meike Manschot, MSc

Meike Manschot (MSc) is Orthopedagoog-Generalist NVO en kinder- en jeugdpsycholoog NIP

Over Meike