We kennen ze allemaal: emoties die van binnenuit ineens een gevoel oproepen en plotseling opkomen. Het kan een blije beleving zijn zoals vreugde, plezier, enthousiasme of geluk, maar ook een minder fijne beleving zoals angst, somberheid, agressie, woede, paniek of stress. In een bepaalde situatie wordt een emotie ineens opgeroepen of komt onverwacht… of je nu wilt of niet.

Maar waarom zijn emoties er en waarom krijgen we er soms zo weinig grip op?

Emoties zijn gekoppeld aan lichamelijke reacties en gevoelens en hier vloeit een bepaald gedrag uit voort. Bijvoorbeeld: ik zie een ruzie op het schoolplein. Een jongen uit groep acht gaat op de vuist met een groep vijf leerling. Wat gebeurt er bij mij? Ik voel me verstijven, krijg koude handen, ik ga over mijn gehele lichaam trillen en de emoties woede en angst voel ik in mijn lijf (je zou ze zo kunnen noemen). Mijn reactie is:

A. Ik ga het kind van groep 5 helpen en wil de ‘grote’ groep achter stoppen die hem in elkaar slaat (gedragsreactie = vechten).

Of:

B. Ik ren hard weg, omdat ik het niet wil zien en bang ben dat de oudere jongen ook achter mij aan zal komen en mij ook te grazen zal gaan nemen (gedragsreactie = vluchten).

Deze reacties gebeuren geheel automatisch. Iedereen heeft een eigen automatische gedragsreactie. Er zijn ook kinderen (en ook volwassenen) die op zo’n moment ‘vastgenageld’ zitten en NIET kunnen vechten dan wel vluchten. Deze kinderen zullen gaan verstijven.

C. Ik kan geen woord uitbrengen, mijn ademhaling staat even stil, ik voel mijn benen en armen niet meer, ik kan niet nadenken en sta stokstijf (gedragsreactie = bevriezen). 

Het voelen als uitingsvorm van emoties is typisch voor mensen en maakt ons in die zin bijzonder. Het voelen van een emotie is namelijk de bewuste beleving, ook wel ‘mentale reflectie van een emotie’. De vraag is nu..: zijn die reacties nou wel nuttig: vechten vluchten of bevriezen (verlammen)? Jazeker! Het is een overlevingsmechanisme! Bij de minder fijne belevingen zoals angst (er dreigt gevaar) of woede werkt dit goed. We gaan vluchten of vechten als we bedreigd worden en zo hebben we de beste kans op overleven.

Verstijven is een minder ‘handig’ mechanisme, wat echter ook maar bij een beperkt aantal mensen voorkomt. Bij de belevingen vreugde en blijdschap kennen we soms ook vecht-, vlucht- of bevriesreacties. Zoals: niet weten wat je moet zeggen, verstijfd staan als je vriend/vriendin je ten huwelijk vraagt of ‘met een mond vol tanden’ staan tijdens een speech waarin jij wordt genoemd en gevraagd voor een reactie.

Ook bij de ‘vrolijkere’ emoties treden allerlei gedragsreacties op. Maar deze zijn minder van levensbelang… Waarom krijgen we dan wel deze gedragsreacties? Tóch zijn ze nuttig! Ze zorgen ervoor dat je bij gebeurtenissen die je een fijn gevoel geven, deze graag zult herhalen (bijv.: nog een keer bij een vriendinnetje logeren, ontspanningsoefeningen doen, met de buurt een voetbalwedstrijd doen etc.).

Emoties labelen gebeurtenissen positief of negatief en we slaan ze op in ons brein. Zo krijgen we bij gebeurtenissen herinneringen die direct gekoppeld zijn aan een positief of negatief gevoel en deze worden opgeroepen als de herinnering je weer te binnen schiet.

Dagboek voor kinderen: het emotiedagboek

17,95

Op voorraad

Selecteer het aantal

– Dagboek voor kinderen: het emotiedagboek aantal +

Voeg toe

Grip op je emoties?

A. Voor de één een makkie: iemand lijkt gematigd boos of angstig te zijn. Hij voelt de lichamelijke sensaties wel maar weet ze een plek te geven en te temperen en zit weer gauw in de ‘oké-zone’ (zie figuur).

B. De ander blijft lang in een emotie hangen,

C. óf schiet er steeds weer in bij een kleine trigger, ook wel ‘kort lontje’ genoemd.

Deze persoon blijft de lichamelijke sensaties als hevig ervaren. Zonder hulp (externe input of afleiding door intern gestuurd gedrag) komen deze kinderen en volwassenen (B en C) moeilijk uit hun heftige emotie. Er zijn dan problemen in de ‘executieve functies’, ook wel zelfsturende functies genoemd.

De functies die het betreft zijn:

• de emotieregulatie (= emoties reguleren om doelen te behalen of gedrag te controleren)
• de respons inhibitie (= nadenken voor je iets doet, rem op je gedrag kunnen zetten) 
• de cognitieve flexibiliteit (= flexibel omgaan met veranderingen en tegenslag)
• ook kan de zelfsturende functie metacognitie zwak zijn (= een stapje terug doen om jezelf en de situatie te overzien en te evalueren).

Hopeloos? Nee, de executieve functies zijn te trainen! Door te oefenen versterk je de functies en kun je leren minder lang emotioneel te zijn (bijv. boos of bang). Ook kun je de emoties en de ervaren gevoelens en gedragsreacties anders leren labelen. Op deze manier worden ze op een prettigere manier opgeslagen in je brein en minder snel geprikkeld.

Je kunt dit bijvoorbeeld doen door te oefenen met remmen. Een voorbeeld hiervan is de ‘Marshmallow test’:

Of door eerst een andere taak te doen voordat je gaat reageren (weg verlengen naar reageren). Wat je kunt doen: eerst opstaan en iets wegleggen of bezig gaan met boeken ordenen voordat je reageert op een appje of Facebookbericht van je vriend, klasgenoot, kind, moeder/vader, collega.

Meer weten over executieve functies of hoe ze te trainen? Zoek naar een lezing of informatie over executieve functies bij je in de buurt of vraag een orthopedagoog/psycholoog om je te helpen. Oefening baart kunst!

Kortom:

• Iedereen heeft een divers arsenaal aan emoties.
• Emoties zorgen voor een bepaald gevoel, lichamelijke sensaties en gedrag.
• De een heeft meer, de ander minder controle over de emoties.
• Emoties zijn wel degelijk nuttig! Ze markeren een bepaald gevoel en leggen herinneringen (beter) vast.
• Reguleer je emoties door te oefenen: oefening baart kunst!

Leestips:

Slim maar …. – P. Dawson & R. Guare
Gedrag in Uitvoering – D. Smidts & M. Huizinga
Executieve functies bij kinderen en adolescenten – P. Dawson
Executieve functies versterken op school – J. Cooper-Kahn & M. Foster
Film: Inside Out – Disney Pixar (NL versie Binnenste buiten)
Zelfregulatie – A. Ponsioen & E. ten Brink
Lezing executieve functies – Praktijk Zij aan Zij www.zijaanzij.info

 Heb je deze blog met interesse gelezen? Bekijk dan ook even:

• Blog over stress bij kinderen en leerproblemen.
• De voordelen van een kindermeditatie
• Praten over school: zo vertelt je kind meer
• Faalangst bij kinderen (met 2 oefeningen!)
• Verlegen kind op school: zo help je hem of haar een handje
• Wat alle ouders moeten weten over rekenangst
• Psychische buikpijn kind: oorzaken en gevolgen
• Emotie-dobbelstenen inzetten doe je zo
• Stotteren verhelpen? Dit kun je thuis doen!
• Wat is grooming en hoe houd je hier als ouder rekening mee?

Dagboek voor kinderen: het emotiedagboek

17,95

Op voorraad

Selecteer het aantal

– Dagboek voor kinderen: het emotiedagboek aantal +

Voeg toe

Meike Manschot, MSc

Meike Manschot (MSc) is Orthopedagoog-Generalist NVO en kinder- en jeugdpsycholoog NIP

Over Meike