Vaak denken we bij stress aan volwassenen die de werkdruk niet aankunnen, die rouwen om het verlies van een dierbare of bijvoorbeeld aan volwassenen die in de steek zijn gelaten door hun geliefde.

Maar kinderen ervaren ook stress. En dit probleem is lang onderschat. Uit een onderzoek van psychologe Francine Jellesma blijkt dat één op de vier kinderen lichamelijke klachten heeft en dat deze klachten in negen van de tien gevallen veroorzaakt worden door psychologische stress. Ook zien we dat leerproblemen (bijvoorbeeld moeite hebben met rekenen) bijna altijd samen gaan met spanning.

Hoogleraar kindergeneeskunde Wietske Kuis heeft veel kinderen in haar spreekkamer gehad die zo moe zijn dat ze niet meer naar school gaan en onverklaarbare pijnen hebben. Soms denken ouders en artsen zelfs dat er sprake is van jeugdreuma of kanker. Maar na gedegen onderzoek wordt duidelijk dat er lichamelijk niets met deze kinderen aan de hand is. Hun klachten worden dus veroorzaakt door iets anders.

De meeste kinderen die bij Kuis komen hebben een heel druk leven. Ze kunnen moeilijk kiezen en doen daarom maar aan alles mee. En natuurlijk zijn er kinderen die dit aankunnen, maar er zijn ook veel kinderen die dat niet kunnen. En in een wereld die steeds drukker wordt en waarin we steeds meer informatie en prikkels moeten verwerken, krijgen steeds meer kinderen het gevoel dit niet aan te kunnen. 

Toen ik nog werkte als groepsleerkracht in het basisonderwijs en als kindercoach en bijlesjuf in mijn eigen praktijk, merkte ik dat kinderen steeds sneller afgeleid en gespannen waren. Ik kwam erachter dat leerproblemen vaak samen gaan met spanning.

Bekijk ook:

• 10-minuten gesprek: 5 vragen die je kunt stellen
• Huiswerk basisschool: zo help je je kind

Wat is stress?

Volgens professor doctor Jan Dirk van der Ploeg is stress:

‘de spanning die optreedt als iemand zich bedreigd of uitgedaagd voelt en ervaart dat het evenwicht tussen draagkracht en draaglast op het punt staat verstoort te raken’. (Van der Ploeg, 2013, p. 2)      

Met andere woorden: als iets zwaarder is dan je kunt dragen, raak je uit balans. Dat kun je letterlijk nemen: een tas met boodschappen die je niet kunt dragen omdat hij te zwaar is, verstoort je evenwicht. Maar ook figuurlijke lasten zoals verdriet, teveel werk, lawaai, extreme temperaturen, enzovoort kunnen ervoor zorgen dat je uit balans raakt.

De Van Dale Junior omschrijft stress als volgt:

“Iemand die last heeft van stress, kan zich niet meer goed ontspannen. Dat komt omdat hij teveel of vervelend werk heeft. Of door een heel nare gebeurtenis.”

Balans is belangrijk

We zijn constant bezig de balans in ons leven te bewaren, omdat we ons hier het prettigst bij voelen. Als je genoeg tijd hebt voor alles wat je wilt doen op een dag, geeft dit je een rustig en een ontspannen gevoel. Moet je te veel doen, dan raak je gestrest en als je te weinig te doen hebt, raak je verveeld.

Als je baas bijvoorbeeld belt met de mededeling dat hij je artikel niet morgenmiddag maar vanavond al wil hebben en jij net op het punt staat je kinderen te halen van de sportclub, nog boodschappen moet doen, moet koken en vanavond een verjaardag op de planning hebt staan, kun je gestrest raken, omdat dit voor jou op dit moment niet haalbaar is. Je planning is ontregeld en je zult je moeten aanpassen aan de veranderingen. (Of je laat je baas weten dat hij de boom in kan.. 😉 )

Als je agenda leeg is en je niet weet wat je moet doen, voel je je ook niet goed.

De hoeveelheid stress die je ervaart, hangt af van:

• Het aantal veranderingen
• Of je je door de veranderingen bedreigd voelt
• Of je de veranderingen aan kunt

Er zullen altijd dingen gebeuren die je van tevoren niet had bedacht of die je niet had kunnen zien aankomen. En dit is niet erg. Dit hoort bij het leven. In de meeste gevallen pas je je zonder problemen aan.

Voordelen van stress

We hebben zelfs een beetje stress nodig! Stress zorgt er namelijk voor dat je snel kunt handelen, alert bent, je goed kunt concentreren en taken tot een goed einde kunt brengen. Bijvoorbeeld: je loopt naar de winkels en er komt plotseling een auto met grote snelheid de hoek om gereden. Je schrikt en doet zonder erbij na te denken een stap naar achteren. En maar goed ook..

Of je hebt een cito-toets en bent een beetje zenuwachtig. Hierdoor kun je juist je aandacht er goed bij houden, zie je niets over het hoofd en kun je de toets goed maken.

Als je een taak hebt taak hebt afgerond, verdwijnt de spanning. Deze stress is gezond en een normale reactie van het lichaam.

Als je vindt dat je een te eentonig leven leidt, ga je op zoek naar spanning: je trekt er bijvoorbeeld op uit, gaat bungeejumpen of kajakken in een wilde rivier.

Ongezonde stress

Stress wordt pas een probleem en ongezond als deze te lang duurt of chronisch en te hevig is. Je kunt dan niet herstellen. De balans is verstoord: je voelt meer spanning dan je aankunt. De draaglast is groter dan de draagkracht.

Ongezonde stress ontstaat doordat er teveel verandert in korte tijd, de veranderingen bedreigend voelen en je de veranderingen niet aan kunt.

Oorzaken van stress

Wanneer iemand stress ervaart, hangt af van hoe iemand een gebeurtenis beleeft. Voor de één is het geven van een presentatie voor een groep van vierhonderd mensen een fantastische ervaring met gezonde spanning, voor de ander is het een nachtmerrie.

Het is dus per persoon verschillend wanneer er stress wordt ervaren. Toch zijn er gebeurtenissen die voor de meeste mensen stress zullen opleveren. Bijvoorbeeld: het overlijden van een partner of een kind, een echtscheiding, een ziekte. En ook kleine irritaties die lang aanhouden kunnen voor ongezonde stress zorgen. Bijvoorbeeld: langdurig lawaai of langdurige drukte.

Luister altijd naar jezelf en bepaal zelf of iets stresserend voor je is of niet. Alleen jij kunt dat bepalen! En dit geldt natuurlijk ook voor kinderen. Alleen zij weten of iets teveel stress voor hen oplevert.

Dagboek voor kinderen: het emotiedagboek

17,95

Op voorraad

Selecteer het aantal

– Dagboek voor kinderen: het emotiedagboek aantal +

Voeg toe

Wat is een stressreactie?

Als je stress ervaart, gebeurt er van alles in je lichaam. Iedereen reageert hetzelfde op stress. Dit patroon wordt de stressreactie genoemd. Het is een aangeboren reactie en kan worden veroorzaakt door allerlei stressoren (prikkels of gebeurtenissen die stress veroorzaken). Bijvoorbeeld door:

• Angst
• Harde geluiden
• Sterke geuren
• Extreme temperaturen
• Schrik
• Vreemde, ongebruikelijke situaties
• Een verwondering

Stress heeft effect op het autonome zenuwstelsel. Dit deel van het zenuwstelsel zorgt ervoor dat de ademhaling, de spijsvertering, het nauwer of wijder worden van bloedvaten, de hartslag en de blaasspier allemaal goed werkt.

De stressreactie bestaat uit de shockreactie en een tegenreactie. De shockreactie zorgt ervoor dat je direct levensbedreigende situaties het hoofd kunt bieden. Je lichaam wordt in een paar seconde klaargemaakt om te vechten tegen het gevaar of te vluchten voor het gevaar: je hartslag versnelt, er stroomt extra bloed naar de spieren die je nodig hebt en je spijsvertering vertraagt. (De energie die je spijsvertering van je lichaam vraagt, kun je nu beter gebruiken om te vechten of te vluchten.)

Soms schrik je zo dat je niets meer kunt doen en bevriest. De shockreactie vraagt veel energie en dit kun je maar een paar uur volhouden. De tegenreactie, die tegelijk op gang komt met de shockreactie, zorgt ervoor dat je de stress op langere termijn aankunt.

Gevolgen van langdurige stress

Maar.. als de stress te lang blijft aanhouden, raakt het lichaam uitgeput. Als er teveel stresshormonen te lang in je lichaam aanwezig zijn, is dit schadelijk voor je organen en lichamelijke processen. Je kunt niet meer herstellen en er ontstaan allerlei klachten. Bijvoorbeeld een burn-out, een depressie of lichamelijke klachten.

Stress bij leerproblemen

Leerproblemen gaan vaak samen met spanning. Als je kind bijvoorbeeld veel moeite heeft met rekenen, zal de rekenles iedere dag spanning meebrengen. Je kind snapt het niet, wordt onzeker, voelt zich ‘bedreigd’ en het vecht- of vluchtmechanisme zal op gang komen. Want ook al is deze situatie natuurlijk niet levensbedreigend, ons lichaam reageert nog steeds hetzelfde op stress als eeuwen geleden toen mensen oog in oog stonden met leeuwen en vijanden en echt moesten vechten of vluchten om in leven te blijven.

Het vecht- of vluchtmechanisme zorgt ervoor dat je snel kunt handelen. Het denkvermogen wordt even op een laag pitje gezet. (Nadenken over wat je moet doen als je oog in oog staat met een hongerige leeuw kost je waarschijnlijk je leven...) Dit betekent dat als je gestrest raakt door de rekenles, je dus minder goed kunt nadenken! En juist als je iets niet snapt, is goed kunnen nadenken erg belangrijk. Doordat je kind door de stressreactie niet goed kan nadenken, volgt er waarschijnlijk weer een ‘mislukking’ en is de cirkel rond:

Achterliggende problemen

Voordat ik een handelingsplan voor de kinderen die ik begeleidde opstelde, probeerde ik er door middel van een gesprekje achter te komen wát het probleem nu precies was. En in het geval van een leerprobleem bedoelde ik in eerste instantie niet zozeer welke som of welke spellingregel er niet goed begrepen werd, ik wist dat dat deel van het probleem wel goed zou komen, maar bedoelde ik het achterliggende probleem.

Zo’n gesprekje ging vaak als volgt:

Ik: “Wat denk je als je moet gaan rekenen?”

Kind: “Dat het weer zo’n moeilijke som is en dat ik het niet snap en dat het me vast wéér niet gaat lukken..”

Ik: “Dat zijn wel vervelende gedachten he.. En wat voel je dan?”

Kind: “Dan krijg ik zo’n kriebel in mijn buik en dan gaat mijn hart bonken.. en ik krijg ook opeens van die zweterige handen..”

Ik: “Hmm..”

Kind: “Ik ben dan gewoon heel zenuwachtig..”

Er is haast nooit alleen sprake van een reken-, taal- of ander leerprobleem, er gebeurt veel meer. Een leerprobleem kan voor veel spanning zorgen. Voor zoveel spanning dat het een bedreiging wordt voor het kind en het vecht- of vluchtmechanisme op gang komt! Het lichaam maakt zich klaar om te vechten of te vluchten en goed nadenken is dan heel lastig. En vooral dit laatste is natuurlijk heel vervelend als je een moeilijke opdracht moet maken.

Ontspannen is belangrijk

Als je ontspant, is het parasympatisch zenuwstelsel actief. Dit deel van het zenuwstelsel zorgt ervoor dat je lichaam herstelt en je weer energie krijgt. Stresshormonen nemen af en je kunt ook weer goed nadenken! Ontspannen is dus erg belangrijk voor kinderen die stress ervaren. In vele opzichten!

Ik zette speciale klassieke muziek aan (muziek waarvan onderzocht is dat deze ontspannend werkt) en deed ontspanningsoefeningen met de kinderen. Ik werkte met de kinderen aan hun (leer)probleem, leerde ze ontspannen en pakte de negatieve emoties rond een probleem aan. Het resultaat van deze combinatie was:

• vermindering van stress en faalangst,
• meer zelfvertrouwen en
• betere schoolprestaties.

Tom is een mooi voorbeeld hiervan: hij had faalangst en het lukte hem maar niet om een aardrijkskundetoets goed te maken. Ik leerde hem ontspannen en na een aantal weken stormde hij mijn werkkamer binnen en zei hij enthousiast: “Ik hoefde maar één keer te zuchten en toen was het weg! Ik wist alles!” Met ‘het’ bedoelde hij de faalangst. Hij had een 9 voor de repetitie.

Het lichaam herstelt

Door te ontspannen geef je je lichaam de kans om te herstellen. Ontspanning zorgt er ook voor dat je rustig en kalm kunt blijven in situaties die dit vragen. Bijvoorbeeld tijdens toetsen, belangrijke gesprekken, presentaties, enzovoort.

Verder kunnen onverklaarbare lichamelijke klachten afnemen door ontspanning en kun je makkelijk oplossingen vinden voor problemen. (Hoe dit precies werkt, lees je in mijn boek ‘Ontspannen is leuk!’)

Een beetje spanning is goed, te veel spanning blokkeert en belemmert.

Hoe kun je stress herkennen?

Hoe herken je stress bij je kind (of bij jezelf)? Je kunt stresskenmerken onderverdelen in vier onderdelen:

• Lichamelijke kenmerken
• Gedragskenmerken
• Psychologische kenmerken
• Gedachten
• Lichamelijke kenmerken

Als je stress ervaart, zal je lichaam zich klaar maken om te vechten of te vluchten. In een levensbedreigende situatie is dit de meest adequate reactie van je lichaam. Ook in stresssituaties die niet levensbedreigend zijn, zal de vecht- of vluchtreactie op gang komen. Je kunt de vecht- of vluchtreactie herkennen aan:

• Een verhoogde hartslag
• Vochtige en koude handen en voeten (het zweet breekt je uit)
• Aangespannen spieren
• Bevende armen en benen
• Een hoge en snelle ademhaling (borstademhaling)
• Spanning en kriebels in maag en buik
• Koude rillingen

Lichamelijke klachten

Als er te lang stress wordt ervaren, treden vaak de volgende lichamelijke klachten op:

• Hoofdpijn
• Buikpijn
• Maagpijn
• Moeheid
• Problemen met slapen
• Trillen, tics
• Weerstand gaat omlaag waardoor er meer kans is op verkoudheid en griep
• Gespannen spieren in de nek en schouders (optrekken van schouders)
• Draaierigheid
• Gedragskenmerken

Gedragsveranderingen

Als je gestresst bent, verandert je gedrag. Veel voorkomende gedragsveranderingen bij kinderen zijn:

• Dingen gaan vermijden
• Zichzelf terugtrekken
• Uitstelgedrag
• Agressief gedrag
• Te veel of juist te weinig eten
• Heel druk worden
• Snel geëmotioneerd raken en snel huilen
• Vermindering van concentratie
• Kinderen kunnen zich jonger gaan gedragen dan ze zijn
• Weer duimen
• Bedplassen
• Nagelbijten
• Niet meer alleen durven slapen
• Psychologische kenmerken
• Angstig zijn en in paniek raken
• Geprikkeld zijn
• Neerslachtig zijn
• Kwaad zijn
• Zich zorgen maken
• Een schuldgevoel hebben
• De schuld aan anderen geven
• Droevig zijn

Als je denkt dat je kind weleens gebukt zou kunnen gaan onder te veel spanning, probeer er dan achter te komen welke gedachten er in het hoofdje van je kind omgaan. Kinderen die gestrest zijn, kunnen destructieve gedachten krijgen (vernietigende gedachten).

Bijvoorbeeld gedachten zoals:

“Ik kan het toch niet.”

“Ik ben niet goed.”

“Ik ben bang dat…” (het niet goed komt, er iets naars gebeurt, ik het niet goed doe)

“Het kan me niets meer schelen!”

Oefenen zonder stress

Herken je jouw kind in de stresskenmerken? Misschien heb je dan wat aan het het e-book (PDF) Oefenen zonder stress – 20 tips voor meer ontspanning én betere schoolresultaten.

Meer informatie over dit e-book vind je hier: E-book Oefenen zonder stress 

Carola de Koning en Maaike de Boer

Bronnen:
www.caroladekoning.nl
De Koning, C., 2012, Ontspannen is leuk! Met dit boek kun je heerlijk ontspannen. Voor kinderen van 7 – 12 jaar, Amsterdam.
De Koning,. C. (nog niet verschenen) Mijn kind stressvrij, Amsterdam.
Van der Ploeg, J. 2013, Stress bij kinderen, Houten.
www.jmouders.nl

Bekijk ook:

• Emoties en hun streken. Hoe kun je jouw kind helpen?
• Verlegen kind op school: zo help je hem of haar een handje
• Stotteren verhelpen? Dit kun je thuis doen!
• Wat alle ouders moeten weten over rekenangst
• Complimentenkaartjes gebruiken: de voordelen
• Leuke onderwerpen voor een spreekbeurt
• Met deze concentratie-tips kan je kind zich beter concentreren
• Zo creëer je het juiste slaapritme van je kind

Dagboek voor kinderen: het emotiedagboek

17,95

Op voorraad

Selecteer het aantal

– Dagboek voor kinderen: het emotiedagboek aantal +

Voeg toe

Carola de Koning, BEd

Carola heeft ervaring opgedaan als bijlesjuf, kindercoach en als leerkracht in het basisonderwijs

Over Carola