Alles over het aanwijzend voornaamwoord

Kenmerken aanwijzend voornaamwoord
Hoe vind je een aanwijzend voornaamwoord?
Wanneer welk aanwijzend voornaamwoord?
Andere aanwijzende voornaamwoorden
Voorbeeldzinnen
Zelf aan de slag met het aanwijzend voornaamwoord

Het aanwijzend voornaamwoord is een woord dat iets aanwijst. Het is 1 van de woordsoorten waaruit een zin kan bestaan en je kunt deze tegenkomen tijdens het taalkundig ontleden. Welke woorden tot de aanwijzende voornaamwoorden behoren en hoe je ze gebruikt, lees je in dit artikel!

Lees ook onze andere artikelen over voornaamwoorden:

Kenmerken aanwijzend voornaamwoord

Een aanwijzend voornaamwoord kent een aantal duidelijke kenmerken. We hebben die kenmerken voor je op een rijtje gezet.

1. Deze, die, dit, dat

Ten eerste moet je weten dat deze 4 aanwijzende voornaamwoorden het meest gebruikt worden:

deze
die
dit
dat

Er zijn nog meer aanwijzende voornaamwoorden. Daarover vertellen we je later meer.

Werkbladen ontleden groep 7/8 downloaden (gratis)

2. Het wijst iets aan

Ten tweede wijst een aanwijzend voornaamwoord altijd iets of iemand aan. Als er bijvoorbeeld ‘die bril’ staat, dan kun je de bril letterlijk met je vinger aanwijzen. Probeer het maar eens uit met de voorwerpen om je heen!

Enkele voorbeelden:

deze knuffelbeer
dat jasje
die fiets
dit schrift

3. Plaats in de zin

Ten derde nog even iets over de plaats van een aanwijzend voornaamwoord in de zin. Meestal staat zo’n aanwijzend voornaamwoord vóór hetgeen dat het aanwijst. En dat is dan een zelfstandig naamwoord.

Bijvoorbeeld:

Dat paard staat in de wei.

Het woordje ‘dat’ staat voor het zelfstandig naamwoord ‘paard’. Als je hierbij een plaatje in je hoofd maakt, zie je dat iemand met zijn vinger staat te wijzen naar het paard.

Als een aanwijzend voornaamwoord bij een zelfstandig naamwoord hoort, neemt het de plek in van het lidwoord. We laten het je zien met 3 voorbeelden:

de boerderij
het getal
een beer

De woorden ‘de’, ‘het’ en ‘een’ zijn lidwoorden.

Nu kun je van ‘de boerderij’ ook ‘deze boerderij’ maken. Of ‘die boerderij’:

Deze boerderij ligt tussen de velden.
Die boerderij maakt heerlijke kaas.

En het lidwoord ‘het’ voor ‘getal’ kun je ook aanpassen:

Dit getal is groot.
Dat getal is erg klein.

Het lidwoord ‘een’ voor ‘beer’ kun je vervangen door ‘deze’ en ‘die’:

Deze beer is bruin.
Die beer heeft een witte kleur.

Zie je dat het aanwijzend voornaamwoord in het laatste voorbeeld eigenlijk pas duidelijk maakt om welke beer het gaat? ‘Een beer’ is nog een beetje vaag. Maar als je ‘die beer’ zegt, kun je wijzen naar de beer waar je over praat.

Hoe vind je een aanwijzend voornaamwoord?

Als je aanwijzende voornaamwoorden wilt herkennen in een zin, is het vooral belangrijk dat je de 4 meest voorkomende aanwijzende voornaamwoorden uit je hoofd kent: deze, die, dit en dat.

Dat betekent echter niet dat deze woorden altijd aanwijzende voornaamwoorden zijn. De woorden ‘die’ en ‘dat’ kunnen bijvoorbeeld ook een betrekkelijk voornaamwoord zijn. Dan staan ze niet vóór een zelfstandig naamwoord, maar erachter:

De jongen die… —> die = betrekkelijk voornaamwoord
Het meisje dat… —> dat = betrekkelijk voornaamwoord

Stel dat je twijfelt of iets een aanwijzend voornaamwoord is; hoe kun je er dan achter komen of dat wel of niet zo is? Daar zijn wel wat trucjes voor.

Vervang het door een ander aanwijzend voornaamwoord

Ten eerste kun je een aanwijzend voornaamwoord meestal vervangen door een ander aanwijzend voornaamwoord.

Kijk maar:

deze koets —> die koets
dat eekhoorntje —> dit eekhoorntje
die trompet —> deze trompet
dit potlood —> dat potlood

Maak een plaatje in je hoofd

Een andere tip: maak een plaatje in je hoofd van de zin. Wijst iemand in dat plaatje iets of iemand aan? Dan is de kans groot dat in de zin een aanwijzend voornaamwoord zit.

Deze fiets, die koeien, dat zwaard, dit schuurtje… Al deze voorbeelden kun je aanwijzen!

Wanneer welk aanwijzend voornaamwoord?

Laten we eerst nog eens even kijken naar de aanwijzende voornaamwoorden die het meeste voorkomen: deze, die, dit en dat.

Je kunt niet al deze woorden zomaar door elkaar gebruiken. ‘Die huis’ is bijvoorbeeld niet goed. En ‘dit jurk’ ook niet!

Maar hoe weet je dan welk aanwijzend voornaamwoord je kunt gebruiken? We leggen het je uit.

De- en het-woorden

Om te weten welk aanwijzend voornaamwoord je kunt gebruiken, moet je weten of het zelfstandige naamwoord dat erbij hoort een de-woord of een het-woord is. Je kunt alle zelfstandige naamwoorden verdelen in die 2 groepen: de-woorden en het-woorden.

De aanwijzende voornaamwoorden ‘deze’ en ‘die’ gebruik je alleen bij de-woorden. Kijk maar:

de auto —> deze auto of die auto
de poes —> deze poes of die poes
de planeet —> deze planeet of die planeet

‘Dit auto’ is niet goed. En ‘dat planeet’ ook niet.

De aanwijzende voornaamwoorden ‘dit’ en ‘dat’ gebruik je bij het-woorden. Dat zie je hier:

het hek —> dit hek of dat hek
het paleis —> dit paleis of dat paleis
het rapport —> dit rapport of dat rapport

‘Die hek’ is niet goed. En ‘deze paleis’ natuurlijk ook niet.

Dichtbij en veraf

Verder kun je ook nog onderscheid maken in dichtbij en veraf. Als iets verder weg staat, gebruik je ‘die’ of ‘dat’. En als iets dichtbij is, schrijf je ‘deze’ of ‘dit’.

Zo staat ‘dit schaap’ dichterbij dan ‘dat schaap’. En ‘die toren’ is verder weg dan ‘deze toren’.

Andere aanwijzende voornaamwoorden

Als laatste willen we je er nog even op wijzen dat deze, die, dit en dat niet de enige aanwijzende voornaamwoorden zijn. Er zijn er nog veel meer, maar die worden wat minder vaak gebruikt. Hier zie je wat voorbeelden:

degene
datgene
zulk
zulke
zo’n

Je kunt bijvoorbeeld zeggen:

– Degene die een taart bakt, is lief.

‘Degene’ is dan een aanwijzend voornaamwoord. Hetzelfde geldt voor het woordje ‘zulke’ in deze zin:

Zulke grote aardbeien heb ik nog nooit gezien!

Maar maak je over deze minder voorkomende aanwijzende voornaamwoorden niet te druk. Het belangrijkste is dat je de 4 meest voorkomende aanwijzende voornaamwoorden onthoudt: deze, die, dit en dat.

Aanbieding!

Waardering 5 uit 5

A.M. Dijkstra – 1 oktober 2022

Blij met de duidelijke uitleg.

Ontleden Compleet – Zinsontleding en Woordsoorten Groep 7/8 oefenboek + uitleg (online)

87,00

Op voorraad

Oefenboek Ontleden – Zinsontleding Groep 7/8

Stap-voor-stap aanpak om zinsontleding als onderdeel van ontleden* goed te begrijpen en onder de knie te krijgen. Geschikt voor groep 7 en 8.

* Ontleden bestaat uit 2 onderdelen: zinsontleding en woordsoorten. Voor beide onderdelen is er een apart oefenboek.

Online Uitleg bij Oefenboek Zinsontleding

Stap-voor-stap uitleg van Zinsontleding (redekundig ontleden) in duidelijke video’s. Eenmalige betaling voor 1 jaar toegang (geen abonnement).

Deze online uitleg hoort bij het Oefenboek Zinsontleding Groep 7/8. Bij iedere video staat aangegeven welk hoofdstuk in het oefenboek erbij hoort.

Op voorraad

Oefenboek Ontleden – Woordsoorten Groep 7/8

Stap-voor-stap aanpak om woordsoorten als onderdeel van ontleden* goed te begrijpen en onder de knie te krijgen. Geschikt voor groep 7 en 8.

* Ontleden bestaat uit 2 onderdelen: woordsoorten en zinsontleding. Voor beide onderdelen is er een apart oefenboek.

Online Uitleg bij Oefenboek Woordsoorten

Stap-voor-stap uitleg van Woordsoorten (taalkundig ontleden) in duidelijke video’s. Eenmalige betaling voor 1 jaar toegang (geen abonnement).

Deze online uitleg hoort bij het Oefenboek Woordsoorten Groep 7/8. Bij iedere video staat aangegeven welk hoofdstuk in het oefenboek erbij hoort.

Selecteer het aantal

Voorbeeldzinnen

Voordat we naar wat opdrachten gaan waarin je zelf mag oefenen met het aanwijzend voornaamwoord, doen we wat zinnen voor. Dan weet je zeker dat je snapt wat we tot nu toe hebben uitgelegd.

Ik geef je 3 zinnen als voorbeeld. Natuurlijk mag je altijd eerst zelf proberen de aanwijzende voornaamwoorden eruit te halen.

De eerste zin:

– Waar komen al die borden en dat kopje vandaan?

Weet jij wat de aanwijzende voornaamwoorden zijn?

Het gaat om: ‘die’ en ‘dat’.

Het woord ‘die’ staat vóór het zelfstandig naamwoord ‘borden’. En ‘die’ zegt over welke borden het gaat. Bovendien kun je zelf met een vinger naar ‘die borden’ wijzen.

Dat wijzen kun je ook doen naar ‘dat kopje’. ‘Kopje’ is een zelfstandig naamwoord en het woordje ‘dat’ wijst aan over welk kopje het gaat: dát kopje!

De tweede zin:

– Ik vind deze vissen niet zo mooi als die.

Vis jij de aanwijzende voornaamwoorden er hier weer even uit?

In deze zin staan ook 2 aanwijzende voornaamwoorden: ‘deze’ en ‘die’. ‘Deze’ was waarschijnlijk niet zo moeilijk. Dat woord staat vóór het zelfstandig naamwoord ‘vissen’. Door het woord ‘deze’ weet je over welke vissen het gaat.

Maar had je het aanwijzende voornaamwoord ‘die’ ook gevonden? Dat was wat lastiger te vinden. Er staat namelijk geen zelfstandig naamwoord achter.

Toch is ‘die’ wél een aanwijzend voornaamwoord. Je kunt er namelijk heel makkelijk het zelfstandig naamwoord ‘vissen’ achter zetten. En dán herken je ‘die’ waarschijnlijk wel als een aanwijzend voornaamwoord. Het woordje ‘die’ wijst weer aan over welke vissen het gaat.

En nog een laatste zin. Deze is nog wat moeilijker. Durf jij het aan?

– Daar was de jongen die dat kampioenschap had gewonnen.

We weten dat de woorden ‘die’ en ‘dat’ aanwijzende voornaamwoorden kúnnen zijn. Maar zijn ze dat ook in deze zin?

Van het woordje ‘dat’ weten we het eigenlijk wel zeker. Het staat vóór het zelfstandig naamwoord ‘kampioenschap’. Én het vertelt over welk kampioenschap het gaat: dát kampioenschap.

Maar hoe zit het nu met het woordje ‘die’? Dat is in deze zin géén aanwijzend voornaamwoord. Er staat niet ‘die jongen’, maar ‘de jongen die’. Met andere woorden: het woordje ‘die’ staat áchter het zelfstandig naamwoord in plaats van ervoor. In deze zin is ‘die’ een betrekkelijk voornaamwoord.

Meer te weten komen over het aanwijzend voornaamwoord? Bekijk dan onderstaande video.

Zelf aan de slag met het aanwijzend voornaamwoord

Nu je al deze stof over het aanwijzend voornaamwoord hebt gelezen, is het tijd om er zelf mee aan de slag te gaan. Dat kan met de opdrachten die hieronder staan. De antwoorden staan onderaan de pagina.

We wensen je veel succes met oefenen!

klik hier om de oefeningen in PDF te downloaden.