Wat is een koppelteken?

Een koppelteken gebruik je om delen van een woord te verbinden, zodat je het woord beter kunt uitspreken en begrijpen. Het ziet eruit als een kort horizontaal streepje (-) dat tussen woorddelen staat. Hoewel het lijkt op een minteken of een streepje, heeft het koppelteken een specifieke functie in de Nederlandse taal.

Je gebruikt het koppelteken niet willekeurig; er zijn duidelijke regels voor. In de video van Wijzer over de basisschool leer je wanneer je dit leesteken precies moet toepassen. Zo kan je kind dit belangrijke spellingonderwerp goed onder de knie krijgen.

Wanneer gebruik je een koppelteken?

Er zijn 6 hoofdregels voor het gebruik van het koppelteken. Deze regels helpen je om woorden correct te schrijven en de leesbaarheid te verbeteren.

1. Bij klinkerbotsing

Een koppelteken gebruik je als in een samengesteld woord 2 klinkers naast elkaar komen te staan die je niet als 1 klank wilt uitspreken. Dit noemen we een klinkerbotsing.

Zonder koppelteken kan een woord onbedoeld anders worden gelezen. Vergelijk deze woorden eens:

• astmaanval → astma-aanval (anders lees je het als ‘astma en-val’)
• autoonderdeel → auto-onderdeel (anders lees je het als ‘autoon-derdeel’)
• chocoladeijsje → chocolade-ijsje (anders is het nauwelijks uit te spreken)

Het koppelteken zorgt ervoor dat je deze samengestelde woorden goed uitspreekt en begrijpt.

2. Bij samenstellingen met cijfers, tekens of afkortingen

Gebruik een koppelteken als je een woord combineert met een cijfer, een teken of een afkorting.

Bijvoorbeeld:

• een cijfer: 60-jarige, 10-delige serie
• een teken: =-teken, €-symbool
• een afkorting die je letter voor letter uitspreekt: vmbo-leerling, tv-programma

Let op: afkortingen die je als 1 woord uitspreekt, krijgen geen koppelteken. Zo schrijf je ‘havoleerling’ zonder koppelteken, omdat je ‘havo’ als 1 woord uitspreekt en niet als H-A-V-O. Terwijl je bij ‘vmbo-leerling’ wel een koppelteken gebruikt, omdat je ‘vmbo’ als V-M-B-O uitspreekt.

3. Tussen gelijkwaardige delen van een samenstelling

Als je 2 of meer woorden samenvoegt die gelijkwaardig zijn (even belangrijk), gebruik je een koppelteken ertussen. Alle delen van deze woorden hebben dezelfde waarde.

Voorbeelden hiervan zijn:

• café-restaurant (zowel café als restaurant)
• zwart-wit (beide kleuren zijn even belangrijk)
• hink-stap-sprong (alle 3 de bewegingen zijn essentieel)

4. Tussen voorvoegsel en het woord

Sommige woorden beginnen met een voorvoegsel zoals ‘oud-‘, ‘ex-‘, ‘niet-‘ of ‘quasi-‘. Tussen zo’n voorvoegsel en het woord erachter plaats je een koppelteken.

Voorbeelden zijn:

• ex-vriendje
• oud-student
• niet-roker
• quasi-intellectueel

5. Tussen delen van een samenkoppeling

Samenkoppelingen zijn vaste combinaties van meerdere woorden die samen 1 begrip vormen. Deze krijgen 1 of meer koppeltekens.

Bekende voorbeelden zijn:

• 2-onder-1-kapwoning
• kant-en-klaar
• bak-en-braadboter
• doe-het-zelfzaak

6. Tussen delen van aardrijkskundige namen

Aardrijkskundige namen die uit 2 delen bestaan, krijgen een koppelteken ertussen. Beide delen beginnen bovendien met een hoofdletter.

Voorbeelden zijn:

• West-Europa
• Zuidwest-Frankrijk
• Noord-Limburg

Koppelteken voor verbeterde leesbaarheid

Soms gebruikt een schrijver een koppelteken om de leesbaarheid te vergroten, ook als dit volgens de officiële spellingsregels niet strikt noodzakelijk is. Dit zie je regelmatig bij lange, samengestelde woorden die zonder koppelteken moeilijk te lezen zijn.

Voorbeelden hiervan zijn:

• scharrel-ei (in plaats van scharreleI)
• brugklas-informatieavond (in plaats van brugklasinformatieavond)
• jazz-zangeres (in plaats van jazzzangeres)

Oefenen met het koppelteken

Oefening baart kunst! In de video zie je een praktische oefening met het woord ‘chocolade-ijsje’. Als je dit zonder koppelteken zou schrijven (‘chocoladeijsje’), is het moeilijk uit te spreken door de klinkerbotsing tussen de ‘e’ en de ‘i’.

Je kunt je kind helpen door samen woorden te bedenken waar een koppelteken in nodig is. Kijk bijvoorbeeld eens naar woorden als ‘zee-egel’, ‘na-apen’, ‘mee-eten’ of ‘auto-ongeval’.
Met de video en de bijbehorende oefeningen van Wijzer over de basisschool kan je kind stap voor stap leren wanneer een koppelteken nodig is. Zo verbetert niet alleen de spelling, maar ook de leesvaardigheid!