Wat zijn verwijswoorden bij begrijpend lezen?

Verwijswoorden zijn woorden die terugwijzen naar iets wat eerder in een tekst staat of vooruitwijzen naar iets wat later komt. Deze woorden zijn essentieel bij begrijpend lezen omdat ze de samenhang in een tekst verduidelijken en voorkomen dat dezelfde woorden steeds herhaald worden.

Een verwijswoord kan verwijzen naar een persoon, voorwerp, groep woorden of zelfs een hele gebeurtenis. Voor kinderen op de basisschool zijn verwijswoorden soms lastig te herkennen, terwijl ze juist belangrijk zijn om een tekst goed te begrijpen.

In de video van Wijzer over de Basisschool leer je stap voor stap hoe je verwijswoorden herkent en waar ze naar verwijzen. Dit helpt je om je kind beter te ondersteunen bij begrijpend lezen.

Soorten verwijswoorden

Er bestaan veel verschillende verwijswoorden die in teksten voorkomen. De belangrijkste categorieën zijn:

• Persoonlijke voornaamwoorden: ik, jij, u, hij, zij, het, wij, jullie, zij, me, mij, jou, hem, haar, ons, hen, hun
• Bezittelijke voornaamwoorden: mijn, jouw, uw, zijn, haar, ons, jullie, hun
• Aanwijzende voornaamwoorden: die, dat, dit, deze
• Bijwoorden van plaats en tijd: hier, daar, toen, nu

Verwijswoorden kunnen terugverwijzen naar woorden die eerder in de tekst staan, maar soms ook vooruit verwijzen naar woorden die pas later in de tekst komen. Daarom is het belangrijk om tijdens het lezen aandacht te besteden aan waar een verwijswoord precies naar verwijst.

Waarom zijn verwijswoorden belangrijk?

Een tekst zonder verwijswoorden zou erg saai en onnatuurlijk klinken. In de video wordt dit duidelijk gemaakt met een voorbeeld over Jop. Zonder verwijswoorden leest de tekst als volgt:

“Er is een virus uitgebroken. Om niemand te kunnen besmetten is de school dicht. Jop kan niet naar school. Jop vindt het natuurlijk niet leuk dat er mensen ziek kunnen worden, maar thuisblijven van school ziet Jop wel zitten! Jop rent enthousiast naar Jops kamer. Daar bedenkt Jop wat Jop kan doen met al die vrije tijd.”

Door verwijswoorden te gebruiken, wordt dezelfde tekst veel prettiger om te lezen:

“Er is een virus uitgebroken. Om niemand te kunnen besmetten is de school dicht. Jop kan niet naar school. Hij vindt het natuurlijk niet leuk dat er mensen ziek kunnen worden, maar thuisblijven van school ziet hij wel zitten! Hij rent enthousiast naar zijn kamer. Daar bedenkt hij wat hij kan doen met al die vrije tijd.”

Verwijswoorden zorgen dus voor:

• Een fijner leesbare tekst
• Minder herhaling van dezelfde woorden
• Betere samenhang in de tekst
• Natuurlijker taalgebruik

Verwijswoorden herkennen en begrijpen

Om te begrijpen waar een verwijswoord naar verwijst, kun je jezelf een vraag stellen. Bij persoonlijke voornaamwoorden zoals ‘hij’, ‘zij’ of ‘hen’ stel je de vraag: “Wie?”. Bij bijwoorden zoals ‘daar’ of ’toen’ vraag je: “Waar?” of “Wanneer?”.

Vervolgens moet je op zoek gaan naar het antwoord door terug of vooruit te lezen in de tekst. Dit vraagt om actief lezen en is een belangrijke vaardigheid bij begrijpend lezen.
In de video worden verschillende voorbeelden gegeven hoe je kunt achterhalen waar een verwijswoord naar verwijst:

Voorbeeld 1: Terugverwijzen

“Quinn doet een broodtrommel open. Hij ziet een broodje met kaas.”
In deze zinnen verwijst het woord ‘hij’ naar Quinn. Door terug te lezen naar de vorige zin, vind je het antwoord op de vraag: “Wie ziet een broodje met kaas?”

Voorbeeld 2: Vooruit Verwijzen

“De volgende ochtend staat haar moeder om 7 uur naast haar bed. “Vera, je moet opstaan!”
In deze zin verwijst ‘haar’ (in ‘haar moeder’ en ‘haar bed’) naar Vera. Hier moet je juist vooruitkijken in de tekst om te ontdekken wie die ‘haar’ is.

Voorbeeld 3: Verwijzen naar een groep woorden

“Aan tafel zitten Samira’s vader en moeder. Voor hen ligt een lijstje.”
Het woord ‘hen’ verwijst hier naar een groep: “Samira’s vader en moeder”. Door de vraag “Wie zijn hen?” te stellen en terug te lezen, vind je het antwoord.

Voorbeeld 4: Verwijzen naar een hele situatie

“Voor vandaag staat het volgende op de planning: hond uitlaten, afwas doen en je kamer opruimen. Daar heeft Jasper helemaal geen zin in.”
Het woord ‘daar’ verwijst hier naar de hele opsomming van klusjes. Door de vraag “Waar heeft Jasper geen zin in?” te stellen, wordt duidelijk dat het gaat om alles wat op de planning staat.

Zo help je je kind met verwijswoorden

Het herkennen van verwijswoorden en begrijpen waar ze naar verwijzen, is een belangrijke vaardigheid voor begrijpend lezen. Hier zijn enkele tips om je kind hierbij te helpen:

• Lees samen een tekst en zoek de verwijswoorden. Stel vragen als: “Wie is ‘hij’ in deze zin?” of “Waar verwijst ‘daar’ naar?”.
• Maak er een spel van: markeer alle verwijswoorden in een tekst met een markeerstift en bespreek samen waar ze naar verwijzen.
• Laat je kind een tekst schrijven waarbij het bewust verwijswoorden gebruikt
• Oefen met het vervangen van namen door verwijswoorden om te zien hoe een tekst daardoor verandert.
• Wanneer je kind moeite heeft met een tekst, vraag dan: “Zijn er woorden waarvan je niet weet waar ze naar verwijzen?”.

Door regelmatig met deze oefeningen bezig te zijn, zal je kind steeds beter worden in het herkennen en begrijpen van verwijswoorden, wat leidt tot een betere leesvaardigheid.
Als je meer wil weten over andere aspecten van begrijpend lezen, zoals de hoofdgedachte van een tekst vinden of signaalwoorden herkennen, bekijk dan ook onze andere video’s.