Wat is een sturingsstrategie?

Een sturingsstrategie is een strategie die een kind helpt het leesgedrag bij te sturen. Dat kan al voor het lezen van een tekst gebeuren, maar ook tijdens of na het lezen.

Teksten lezen gaat niet altijd zomaar. Vooral niet als ze pittig zijn of qua woordenschat zelfs net boven het niveau van de lezer liggen. Bij begrijpend lezen op school wordt daarom veel aandacht besteed aan sturingsstrategieën.

In dit artikel lees je alles over deze belangrijke strategieën.

Het doel van begrijpend lezen

Voordat we over sturingsstrategieën uitweiden, gaan we dieper in op het doel van begrijpend lezen.

Als een kind zich op de basisschool bezighoudt met begrijpend lezen, zijn deze 2 doelen het belangrijkst:

  • kennisverwerving
  • ontwikkeling van de woordenschat

Het gaat er bij het lezen van teksten dus niet alleen maar om dat het kind weet hoe het zo’n leestekst moet aanpakken.

Integendeel. De aanpak is belangrijk, maar ondertussen is die niet meer dan een middel om tot kennisverwerving en ontwikkeling van de woordenschat te komen.

Lees ook:

Wat heb je nodig bij begrijpend lezen?

Om een lastige tekst goed te begrijpen, heeft een kind het volgende nodig:

  • kennis en woordenschat
  • sturing van het leesproces

Kennis en woordenschat

De teksten die bij begrijpend lezen aan bod komen, hebben als doel de kennis van het kind te vergroten. Dat lukt alleen als de leerling ook al over een bepaalde hoeveelheid kennis beschikt.

Zo moet een kind al een stevige basis hebben in kennis over taal. Het moet de regels van een geschreven tekst begrijpen. Het moet bijvoorbeeld weten waar leestekens voor dienen.

Hetzelfde geldt voor kennis van de wereld. Pas als een kind de wereld om hem heen tot op zekere hoogte begrijpt, zal hij in staat zijn de inhoud van de tekst op die aanwezige kennis aan te laten sluiten.

De nieuwe kennis die hij opdoet, slaat hij op in zijn brein bij de bestaande kennis over het onderwerp.

Ook als het over woordenschat gaat, werkt het op een vergelijkbare manier: van een tekst op het juiste niveau kent het kind ongeveer 90 tot 95% van de gebruikte woorden.

Van de overige woorden kan het de betekenis dan afleiden uit de tekst, waardoor het lezen de woordenschat ook nog eens vergroot.

De al aanwezige kennis is dus eigenlijk het fundament waarop een kind zijn kennis en woordenschat kan uitbreiden. Zonder die basis is het kind niet in staat zich verder te ontwikkelen. 

sturingsstrategie ontwikkelen

Sturing van het leerproces

In een ideale situatie weet een kind hoe het zichzelf moet sturen bij het lezen van een moeilijke tekst. Dat leesproces gaat namelijk niet vanzelf!

Een kind kan bijvoorbeeld voor het lezen van de volledige tekst al nadenken over de kennis die hij zelf al over het onderwerp heeft. Dat heet voorkennis activeren.

Ook vat de leerling de tekst op de juiste momenten samen, om te controleren of het de gelezen stof wel begrijpt.

Dit soort sturing komt niet zomaar aanwaaien. Kinderen moeten zich daarvoor strategieën eigen maken. Die zogenaamde sturingsstrategieën worden bij begrijpend lezen op school aangeleerd.

De leerkracht leert zijn leerlingen stapsgewijs de verschillende sturingsstrategieën aan, zodat ze die later zelfstandig en op het juiste moment in kunnen zetten.

Hoewel sturingsstrategieën heel belangrijk zijn om goed te leren begrijpend lezen, blijft de uiteindelijke focus bij begrijpend lezen liggen op kennisverwerving en uitbreiding van de woordenschat.

De sturingsstrategieën kunnen als middel worden gebruikt om deze doelen te bereiken.

Oefenbladen Begrijpend lezen Groep 4 (Gratis)

Oefenbladen Begrijpend lezen Groep 5 (Gratis)

Oefenbladen Begrijpend lezen Groep 6 (Gratis)

Wat zijn sturingsstrategieën?

Sturingsstrategieën zijn dus manieren die het kind helpen zijn leesgedrag bij te sturen. Dat kan al voor het lezen van een tekst gebeuren, maar ook tijdens of na het lezen.

In feite denkt het kind na over zijn eigen denken. Hij bedenkt hoe hij de leesopdracht aan moet pakken en weet wat hij moet doen als hij een deel van de tekst niet direct begrijpt. In dat laatste geval spreken we over herstelstrategieën.

Er bestaan nogal wat verschillende sturingsstrategieën. Daar gaan we nu wat dieper op in.

sturingsstrategieën leesgedrag bijsturen

Soorten sturingsstrategieën

Leerlingen leren op de basisschool een aantal sturingsstrategieën die hen helpen een moeilijke tekst te begrijpen. We zetten ze voor je op een rijtje:

  • Leesdoel bepalen: Voor je gaat lezen, bepaal je met welk doel je de tekst leest. Lees je bijvoorbeeld voor je plezier (een boek), moet je iets opzoeken (informatieboek of internet), of wil je iets leren (leerboek of hoofdstuk van geschiedenis)?

    Het ligt aan je leesdoel hoe je een tekst leest en welke tekst je leest.
  • Oriëntatie op de tekst: Voor je gaat lezen, oriënteer je je op de tekst. Oriënteren betekent ‘bekijken’. Je kijkt of deze tekst past bij je leesdoel.

    Als je iets te weten wilt komen over de ontwerper van de Tesla, moet je geen sprookjesboek gaan lezen. Een boek over elektrische auto’s kan je misschien wel verder helpen.
  • Actualiseren van kennis en woordenschat: Voor je gaat lezen, actualiseer je je kennis en woordenschat. Dat betekent dat je je voor het lezen bedenkt wat je al weet over het onderwerp.

    Terug naar het voorbeeld over de Tesla. Doordat je in je hoofd al op zoek bent naar alles wat erin zit over de Tesla, kun je dadelijk de nieuwe informatie gemakkelijker op dezelfde plek in je hoofd opslaan. Zo houdt je hoofd alle info netjes bij elkaar.
informatie opslaan in hoofd
  • Toepassen van de leesstrategieën: Voor, tijdens en na het lezen pas je de volgende leesstrategieën toe: voorspellen, vragen stellen, visualiseren, verbinden, afleiden en samenvatten. De leerkracht besteedt apart aandacht aan deze leesstrategieën.
  • Controleren van begrip: Terwijl je leest, vraag je jezelf steeds af: snap ik het nog? Begrijp ik het nog? Dus als dit zo zit, dan werkt dat zo… Dan ben je aan het controleren of je alles snapt. En dán ben je aan het begrijpend lezen!
  • Toepassen van herstelstrategieën: Herstelstrategieën gebruik je tijdens het lezen als je vastloopt. Als het lezen (of begrijpen) van een zin even niet lukt.

    Je kunt bijvoorbeeld:
    – langzamer lezen
    – aandachtiger lezen
    – hardop lezen
    – een stukje opnieuw lezen
    – verder lezen

    En… je kunt natuurlijk altijd naar de plaatjes kijken. Die staan er niet voor niets. Als het je dan nog niet zelf lukt om een zin of tekst te begrijpen, kun je ook nog om hulp vragen. Bij je ouders of leerkracht bijvoorbeeld.
  • Controleren of je je leesdoel bereikt hebt: Tot slot, na het lezen, weet je of je je leesdoel hebt bereikt. Heb je inderdaad gevonden wat je zocht? Ben je inderdaad iets te weten gekomen? Of heb je een fijn verhaal gelezen?

    Of je je leesdoel hebt bereikt, weet je vaak pas nadat je een stukje of de hele tekst gelezen hebt.

Al deze sturingsstrategieën worden in eerste instantie afzonderlijk van elkaar aangeleerd. Uiteindelijk is het de bedoeling dat een kind ze uit zichzelf toepast, door elkaar en eventueel tegelijkertijd, op een voor hem geschikt moment.

Randvoorwaarden voor het gebruik van sturingsstrategieën

Het gebruiken van de sturingsstrategieën werkt alleen als aan een aantal voorwaarden wordt voldaan.

Ten eerste moet een kind beschikken over voldoende technische leesvaardigheid om een tekst gemakkelijk te kunnen lezen. Als het kind nog continu bezig is met het ontcijferen van de woorden, kan het de tekst niet goed begrijpen. Daarom wordt in groep 3 en 4 ook zoveel aandacht besteed aan technisch lezen.

Ten tweede moet een kind genoeg kennis hebben van het onderwerp om de tekst grotendeels te begrijpen. Daarvoor is begrip van 90 tot 95% van de woorden in de tekst nodig. Als het kind een veel kleiner deel van de tekst begrijpt, helpen ook de strategieën hem niet verder.

Ten slotte is het van belang dat een kind moeite wil doen de tekst te begrijpen. Een onderwerp dat totaal niet aansluit bij zijn belevingswereld zal niet uitnodigen tot het toepassen van de sturingsstrategieën.

Uiteraard moeten kinderen bij begrijpend lezen ook weleens teksten lezen met voor hen minder interessante onderwerpen. Wat hulp van de leerkracht kan dan helpen de motivatie te vergroten. De leerkracht kan bijvoorbeeld samen met een leerling de voorkennis activeren en zoeken naar connecties met interessegebieden die het kind wél heeft.

sturingsstrategieën voorwaarden

Sturingsstrategieën: middel voor een groter doel

We kunnen niet vaak genoeg benadrukken dat sturingsstrategieën vooral bedoeld zijn als middel en niet als doel op zich.

Uiteindelijk draait het erom dat een kind zijn kennis van de wereld en zijn woordenschat vergroot. Sturingsstrategieën sturen hem daarbij letterlijk in de goede richting.

Houd als ouder vooral in je achterhoofd dat je kind plezier moet houden in lezen. Zodra de motivatie weg is, werken strategieën niet meer.

Ga dus thuis vooral op een ongedwongen, positieve manier aan de slag met begrijpend lezen.

Ben je leerkracht in de bovenbouw? Dan kun je gebruik maken van onze proeflicentie begrijpend lezen EXTRA.

De proeflicentie bevat informatie over alle strategieën die een kind moet kennen om tot een goed tekstbegrip te komen. Bovendien zit de licentie boordevol oefenmateriaal en extra opdrachten. Ideaal om lekker mee aan de slag te gaan!

Bekijk ook onze begrijpend lezen artikelen eens:

Rochelle Schaepkens, BEd Master EN

Rochelle behaalde een Bachelor en Master of Education (PABO en Master Leren en Innoveren). Daarnaast heeft ze de opleidingen tot Taalexpert, Rekenexpert en Remedial Teaching gevolgd. Ze heeft 20 jaar ervaring als leerkracht en unitleider op een basisschool. Nu werkt ze als docent op de Pabo en als Content Creator voor Wijzer over de basisschool.

Gerelateerde artikelen

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *